Daniel den Hoed

“Onze lieve dokter van de stralen…“

Oorspronkelijk gepubliceerd in Streekarchief Eiland IJsselmonde Kwartaalbericht Herfst 2014 (jaargang 29, nummer 3)

In 1914 werd het Rotterdams Radiotherapeutisch Instituut (RRTI) opgericht in Rotterdam. Het was gevestigd in een oud pand naast het Eudokia Ziekenhuis aan de Bergweg. De in 1897 in Gouda geboren Dr. Daniel den Hoed werd in 1940 directeur van het RRTI. Hij wist dit instituut gaandeweg uit te bouwen tot een gerenommeerde kliniek die 10 jaar na zijn dood in 1950 zijn naam ging dragen.

Van Rotterdams Radiotherapeutisch Instituut tot Daniel den Hoedkliniek

Vanaf 1914 was het RRTI gevestigd aan de Bergweg, in hetzelfde jaar werd daar het eerste bestralingstoestel in gebruik genomen. In 1940 werd het hoofd van de bestralingsafdeling van het Amsterdamse Anthoni van Leeuwenhoekziekenhuis, Dr. Daniel den Hoed tot directeur van het RRTI benoemd.

In de eerste jaren was het armoe troef. In het oude pand aan de Bergweg werkte Daniel den Hoed als een pionier met een klein team, waaronder sinds 1944 zijn vrouw (die eveneens radiologe was), aan een vorm van therapie waarbij kwaadaardige gezwellen met straling konden worden bestreden.

Op het instituut voerde Den Hoed ook de multidisciplinaire behandelmethode in, waarbij een team deskundigen gezamenlijk naar een patiënt kijkt. Zo werd er onder Den Hoed’s energieke leiding een begin gemaakt met de opbouw van het straleninstituut tot kankerbehandelingscentrum, waarin behalve radiologen ook andere academici konden werken. Daniel den Hoed wordt dan ook wel de ‘nestor van de Nederlandse radiotherapie’ genoemd.

Daniel den Hoed werd tien jaar na zijn overlijden pas echt onder het grote publiek bekend, toen het Rotterdams Radiotherapeutisch Instituut en de Rotterdamse Stichting voor Reumabestrijding in 1960 samen opgingen in een nieuwe kliniek aan de Groene Hilledijk in Rotterdam-Zuid die naar hem werd vernoemd. De in 1965 geopende Daniel den Hoed kliniek¹ groeide uit tot een internationaal zeer gerenommeerd multidisciplinair kankerinstituut.

In 1995 fuseerde de kliniek met het Academisch Ziekenhuis Rotterdam (AZR) en werd in 2002 na de fusie van het AZR met de medische faculteit onderdeel van het Erasmus MC.
Sinds november 2013 valt alle oncologische zorg, behandeling, onderwijs en onderzoek van de Daniel den Hoed Kliniek en het voormalige Academisch Ziekenhuis Rotterdam (AZR) samen onder de naam Erasmus MC Kanker Instituut. Het Kanker Instituut is de plek in het Erasmus MC waar op internationaal topniveau onderzoek, behandeling en onderwijs op het gebied van kanker samen komen. Het streven is de patiënt te kunnen garanderen dat hij altijd de best beschikbare voor hem of haar meest adequate behandeling bij ons kan krijgen, gestoeld op de meest recente wetenschappelijke inzichten

Dr. Daniel den Hoed

Daniël den Hoed werd op 18 oktober 1897 te Gouda geboren als zoon van de onderwijzer Willem den Hoed (1865-1945) en Francina Elisabeth Verpoorte (1873-1950).

Hij groeide op in Gouda waar hij de hogere burgerschool aan de plaatselijke Rijks-HBS afrondde. In zijn jeugd was hij ook een getalenteerde voetballer bij Olympia in Gouda http://www.gcfc-olympia.nl/ nu een van de oudste voetbalclubs (sinds 1886) van  Nederland.

Na de HBS ging hij geneeskunde studeren aan de Universiteit Utrecht en na deze studie begon hij op 1 juli 1922 als klinisch assistent in het Anthoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AVL) in Amsterdam. Naast zijn klinische taken ontwikkelde hij grote belangstelling voor de stralenbehandeling. Ook de fysische en technische aspecten van deze discipline trokken hem aan.

In 1924 kondigt het hoofd van de bestralingsafdeling in het AVL, dr. K.C.A. Valken aan te willen vertrekken, en het bestuur van het NKI-AVL besluit om geen arts van buiten aan te trekken maar om dr. Daniel den Hoed vrij te stellen om zich te specialiseren tot radioloog. Vanaf 1 juli 1924 doet hij ervaring op bij prof. dr. S. Keijzer in het academisch ziekenhuis in Groningen en in het kanker instituut in Stockholm onder prof. Forsell. Per 1 januari 1925 wordt hij aangesteld als hoofd van de bestralingsafdeling in het AVL. Met grote voortvarendheid wijdde hij zich aan de bestraling van kanker ofwel radiotherapie dat toen een nauwelijks ontwikkeld vakgebied was in de geneeskunde.
Daniel den Hoed legt met onderzoek op medisch, fysisch en radiobiologisch gebied de basis voor een wetenschappelijk verantwoorde toepassing van radiotherapie. Vanaf 1926 introduceert hij de stralingsdosismetrie op basis van de “röntgen” als eenheid van ionisatie in lucht in Nederland. Samen met de fysicus Walch van de Universiteit van Amsterdam (UvA) bouwt hij de eerste standaarddosismeter en op basis van deze standaard wordt landelijk de kalibratie van meetapparaten verzorgd.

Daniel den Hoed promoveert in 1934 aan de Universiteit van Amsterdam tot doctor in de geneeskunde op het proefschrift “Over de werking van harde Röntgen en gamma-stralen van Radium” , promotor is Prof. Dr. J. Ebbenhorst Tengbergen. Hij wordt beschouwd als de eerste gespecialiseerde radiotherapeut in Nederland. Door zijn werk en door het opleiden van een volgende generatie van radiotherapeuten heeft hij tot ver na de Tweede Wereldoorlog grote invloed op de ontwikkeling van de radiotherapie in Nederland. Het onderzoek van Den Hoed naar de werking van harde Röntgen en gammastralen was aanleiding voor de “Nederlandse Vereniging voor Electrotherapie en Röntgenologie” om hem in 1933 te onderscheiden met de gouden Wertheim Salomonson medaille. Deze prijs is in 1926 ingesteld ter nagedachtenis van de eerste hoogleraar in de röntgenologie in Nederland, prof. dr. J K A Wertheim Salomonson (1864-1922). Den Hoed is de eerste ontvanger van deze prijs.

In 1925 doet dr. Daniel den Hoed röntgen-technisch onderzoek aan de nieuwe Metalix-Röntgenbuis van het Philips NatLab, voordat deze wordt vrijgegeven voor de verkoop. Deze röntgenbuis is een revolutionaire verbetering ten opzichte van de tot dan gebruikte primitieve glazen röntgenbuizen. In 1936 is Den Hoed een van de eersten die radiobiologisch onderzoek doet naar de therapeutische mogelijkheden van neutronenstraling. Hij doet metingen aan de bundel uit de neutronengenerator in het Natuurkundig Laboratorium van Philips in Eindhoven. In 1939 krijgt Den Hoed in het AVL de beschikking over een uniek 1 miljoen volt- röntgenapparaat van Philips.

In 1940 legt Den Hoed zijn functie in het AVL neer. Hij vertrekt naar Rotterdam en volgt op 1 juli 1940 dr. Lammers op als directeur. Hij trouwt in 1945 met de radiologe Sijtske Sijtsema 

Sijtske(1909-1994) werd geboren in Enschede, studeerde medicijnen in Utrecht en was vier jaar huisarts in Almelo. Daarna specialiseerde zij zich in Amsterdam in de röntgendiagnostiek bij prof.dr. J. van Ebbenhorst Tengberger, en in de radiotherapie bij dr. DenHoed, toen nog in het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis. Na inschrijving in het specialisten register in 1939 werkt ze enkele jaren als radiologe in Sittard. Ze startte daar een goede wetenschappelijke samenwerking met de mathematicus J.G.A.H. Kaalen. Ze wierp zich volledig op de oncologie en vestigde zich in 1944 in het RRTI. Daar was inmiddels Daniel den Hoed sinds 1940 geneesheer-directeur. Ze trouwen in 1945 en krijgen drie kinderen. In 1971 werd Sijstke door de NVvR² benoemd tot erelid.

Samen geven zij leiding aan het RRTI. Het Rotterdamse bestralingscentrum maakt na de Tweede Wereldoorlog een grote ontwikkeling door en wordt een van de meest vooraanstaande bestralingscentra in Europa en een belangrijke opleidingsplaats. Een van de artsen die in Rotterdam door Den Hoed wordt opgeleid tot radiotherapeut is Klaas Breur. Daniel den Hoed overlijdt plotseling op 10 maart 1950 te Rotterdam ten gevolge van een tweede hartaanval binnen korte tijd. De Noord-Amerikaanse Vereniging van Radiologen benoemd Den Hoed na zijn dood tot erelid. Eind 1999 riepen de lezers van het Rotterdams Dagblad (inmiddels opgegaan in het Algemeen Dagblad) hem uit tot Rotterdammer van de eeuw.

Het plotselinge overlijden van Daniel den Hoed op 52-jarige leeftijd maakt grote indruk op zijn collega’s en medewerkers. Hiermee kwam een einde aan de grote bijdrage die hij leverde aan de ontwikkeling van de radiotherapeutische behandeling, en zijn onderzoek naar de radiobiologische en fysisch-technische aspecten van de bestraling.

Na zijn dood neemt Klaas Breur samen met mevr. Den Hoed – Sijtsema de leiding van het RRTI op zich. In 1964 vertrekt Breur naar Amsterdam en wordt aan de UvA de eerste hoogleraar radiotherapie in Nederland, en tevens hoofd van de bestralingsafdelingen van het AVL en van het universitaire Wilhelmina gasthuis.

De omgang met patiënten en medewerkers ging Den Hoed goed af. In de woorden van W. F Wassink in het ”In Memoriam” voor Daniel den Hoed op 25 maart 1950:
“….De samenwerking is door zijn kenmerkende vriendelijkheid en eenvoud…, alsmede door zijn beminnelijke omgang met het personeel, steeds harmonisch geweest…. Wat hij als arts voor zijn patiënten betekende, wordt het best gekenschetst door de titel die één van hen hem eens gaf : … Onze lieve dokter van de stralen….”

Een jaar na zijn overlijden wordt Daniel den Hoed postuum benoemd tot erelid van "The American College of Radiology" 

 

Noten:

1. Dr. Daniel den Hoed Kliniek (DDHK) of internationaal Daniel den Hoed Cancer Center (DDHCC)
2. Nederlandse Vereniging van Radiologen

Bronnen:

1. Biografie van Daniël den Hoed op www.historad.nl
2. Daniel den Hoed op Wikipedia
3. “Familiearchief en Daniel den Hoed” door Kees Vellenga
4. Medische Oncologie, nummer 3, mei 2014, jaargang 17
5. Genealogisch- en achtergrond onderzoek door Stichting Streekarchief Eiland IJsselmonde

Kwartierstaat:

 

Auteur: M. Verhoef

geplaatst in cat.: Bekende gezichten